وضعیت تجارت با عراق
سهم ارزش افزوده  بخش صنعت و معدن مطابق با آمار سال 2014، در تولید ناخالص داخلی این کشور 64.5 درصد می باشد. میزان رشد تولیدات صنعتی این کشور برابر  4.8 درصد است.
بخش صنعت و معدن بزرگترین بخش اقتصادی این کشور محسوب می شود. صنایع عمده این کشور شامل صنایع نفت، صنایع شیمیایی، منسوجات و پارچه، تولید و فرآوری چرم، صنایع کاغذی، کالاهای ساختمانی، ترکیبات شیمیایی، صنایع فراوری و کود، فراوری و ساخت فلزات است و در بخش معدن، استخراج فسفات و سولفور در ابعاد محدودی انجام می شود.
طبق آمارهای اعلام شده کشورهای ترکیه، ایران، چین و امریکا بزرگترین کشورهای صادرکننده کالا و خدمات به عراق هستند . ایران با 10.5 میلیارد دلار صادرات (مجموع کالا و خدمات) و دارا بودن سهم 17 درصدی از بازار واردات این کشور، رتبه دوم شرکای مهم وارداتی عراق را به خود اختصاص داده است. همچنین کشورهای هند، امریکا، چین و کره‌جنوبی مهمترین مقاصد صادراتی عراق به شمار می روند.
 
روابط تجاری عراق با جهان


 
موافقتنامه ها دوجانبه و چند جانبه بین عراق و سایر کشورها
1. عراق تاکنون ۹ موافقتنامه چند جانبه در چارچوب اتحادیه عرب در مورد تشویق و حمایت از سرمایه گذاری و نیز ۳۲ موافقتنامه دوجانبه امضاء کرده است.
2. عراق همچنین موافقتنامه تجارت آزاد باامارات عربی متحده،عمان، قطر، الجزائر، مصر، اردن، لبنان، سوریه، تونس، یمن و سودان امضاء کرده است.
3. عراق در سال ۲۰۰۵ نیز موافقتنامه ای با ایالات متحده آمریکا در مورد تعیین چارچوب های فعالیت سرمایه گذاری و تجارت امضاء کرده است.
4. عراق عضو آژانس تضمین سرمایه گذاری چندجانبه (MIGA)و عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی است.
 
مناطق آزاد در عراق
عراق دارای چهار منطقه آزاد تجاری در بصره، نینوا، الانبار، و سلیمانیه است. برحسب قانون سازمان مناطق آزاد، کالاهای وارداتی به این مناطق یا کالاهای صادراتی از آن مناطق از پرداخت هر نوع مالیات، عوارض معاف است، مگر کالاهائی که به داخل منطقه گمرکی وارد شود، همچنین سرمایه، سود و درآمدهای ناشی از سرمایه گذاری در پروژه های این مناطق ـمادامیکه این پروژه ها پابرجا هستند، از پرداخت هر نوع مالیات، عوارض معاف هستند. طبق قانون، فعالیت های صنعتی اعم از تولیدی یا مصرفی، مونتاژ، بسته بندی و صادرات مجدد،، فعالیت های بانکی و بیمه ای و …در این مناطق مجاز است.
 
واردات (عراق)
در مورد ساختار و ترکیب واردات عراق از جهان، می‌توان گفت که این کشور تقریبا برای تامین بسیاری از کالاهای اساسی خود به واردات وابسته می‌باشد. واردات عراق طیف وسیعی از محصولات و کالاها را شامل می‌شود که از مهمترین آنها می‌توان به مواد غذایی، مصالح ساختمانی، دارو و تجهیزات پزشکی، لوازم منزل، مواد شوینده و بهداشتی و... اشاره کرد.
این کشور وارد کننده 95 درصد از کالاهای صنعتی مورد نیاز خود می‌باشد، در زمینه کشاورزی نیز تقریبا در هیچ کالایی بی‌نیاز از واردات نمی‌باشد. حجم صادرات به عراق  2052میلیون دلار  و واردات از این کشور 20 میلیون دلار است بنابراین تراز تجاری ما 2030 میلیون دلار می باشد و از آنجاییکه در سالهای اخیر عراق مهمترین شریک صادراتی کالای ایران بوده است، همچنین در سیاست‌های دولت ، گسترش روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه، نقش  و اولویت‌ بسیار مهمی دارند، لذا توسعه روابط تجاری میان دو کشور ایران و عراق از اهمیت برخوردار است.

 
نگاه عراق به واردات
مشکلات امنیتی و شرایط خاصی که در سال‌های گذشته عراق با آن روبرو بوده و اثرات خود را در تعاملات اقتصادی عراق با سایر کشورها از جمله ایران نشان داده و محدودیت‌هایی را برای مبادلات و صادرات محصولات ایجاد کرده است.
اما به غیر نا امنی‌های موجود در عراق، شاید موضوع حائز اهمیت دیگر حرکت عراق به سمت خودکفایی برخی محصولات و کالاهاست که در جهت تقویت تولید داخلی اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه می‌توان به صادرات سیمان ایران به عراق اشاره کرد که در سال‌های گذشته یکی از مهمترین و اصلی‌ترین اقلام صادراتی ایران به عراق بوده اما اخیر صادرات این محصول به عراق به دلیل تقویت تولید داخلی عراق در بخش سیمان و حضور برخی دیگر کشورها در بازار سیمان عراق با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه شده است.
تغییر سیاست و رویکردی که نشان می‌دهد عراق نمی‌خواهد صرفا واردکننده کالا از ایران باشد بلکه قصد دارد در کنار بهبود وضعیت تولید داخلی‌اش به جای روابط اقتصادی صرفا یک سویه با ایران، کار و سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های مختلف را جایگزین کند.
 
ضوابط صدور مجوز واردات کالا به عراق
 
مدارک لازم
1. کارت عضویت در اتاق بازرگانی
2. نام کالا
3. کارت واردات
4. مقدار
5. ثبت سفارش وزارت بازرگانی 
6. کشور سازنده
7. نام واردکننده 8. مرز ورودی
9. آدرس واردکننده
10. نامه از درخواست کننده واردات (اگر مشتری خریدار انحصاری کالا باشد) مثلا اگر وزارت بازرگانی عراق نیاز به واردات برنج داشته باشد، شرکت بازرگانی بایستی از وزارت بازرگانی نامه داشته باشد تا بتواند این مقدار برنج را برای وزارت بازرگانی وارد کند.
11. گواهی انطباق با استاندارد مورد تقاضای کشور عراق COC

شرایط ثبت سفارش
• پس از یک هفته از تسلیم مدارک فوق مجوز ثبت سفارش صادر میگردد
• مدت اعتبار 3 ماه است و به مدت 1 ماه در صورت وجود مشکلات گمرکی قابل تمدید است
• حمل به دفعات (partial shipment) در این مدت مجاز است
• محدوده زمانی برای مواد غذایی و کشاورزی فصلی است و از طرف وزارت کشاورزی معین میشود
• مدت اعتبار ثبت سفارش دستگاه های دولتی تا زمان اعتبار قرارداد منعقده و اعتبار اسنادی است و محدودیت اعتبار 3 ماهه برای این دستگاه ها وجود ندارد.

شرایط اصلاحیه
• تغییر مرز ورودی
• تغییر کشور سازنده

شرایط ابطال
• عدم تمایل واردکننده به استفاده از مجوز
• منقضی شدن زمان
 
توضیحات مراحل صدور مجوز
برخی از اسناد مورد نیاز واردات، تنها هنگام ترخیص از گمرک به همراه مجوز واردات درخواست میگردد، گواهی مبداء، پیش فاکتور، بارنامه، بیمه نامه و گواهی انطباق، مانیفست. بابت تایید هر یک از این اسناد دفتر رایزنی بازرگانی عراق در تهران مبلغ 160 دلار دریافت میگردد. بنا بر اظهار رایزن بازرگانی عراق در تهران، تنها تایید پیش فاکتور و گواهی مبداء در دفتر رایزنی بازرگانی الزامی است و تایید سایر اسناد لزومی ندارد.
کارمزد ثبت سفارش با حجم و میزان و نوع کالا ارتباطی نداشته و هر مجوز 250هزار دینار هزینه (حدود 200 دلار) دارد.
آنچه در این میان تناقض دارد این است که به نظر میرسد که در ثبت سفارش نیاز نیست که فروشنده یا ذینفع مشخص باشد. ولیکن COC درخواست میشود. برای دریافت گواهی انطباق لازم است پیش فاکتور صادر شده باشد. از طرفی وقتی این گواهی صادر میشود که کالا تولید شده باشد. با وجود کوتاه بودن زمان مصرف مجاز بویژه در لبنیات (از 7 تا 14 روز) عملا اجرای این ضوابط برای برخی کالاها غیر ممکن خواهد بود.
وزارت بازرگانی درصدد الکترونیکی نمودن ثبت سفارش است.
واردکننده بایستی عراقی باشد. این الزام در دریافت کارت واردات مشخص میگردد. زیرا برای دریافت کارت واردات ارائه کارت ملی، شناسنامه، کارت خانوار و کارت سکونت که همگی مختص شهروندان عراقی است الزامی است.
 
مهم ترین کشور های صادرکننده کالا به عراق
واردات این کشور 63 میلیارد است و اقلام مهم وارداتی این کشور گندم و برنج و روغن، قند و شکر ، دارو و تجهیزات پزشکی ، مصنوعات صنعتی و فلزی ، خودرو، تجهیزات نیروگاهی و توربین گازی، تجهیزات مخابراتی ، مصالح ساختمانی ، ماشین آلات صنعتی ، لوازم منزل و پوشاک وشرکای وارداتی : ترکیه 29.5%، ایران 17%، چین 13.6%، امریکا 8.6%، آلمان و کره‌جنوبی 5.5% هستند. به نظر می رسد ما در اقلام وارداتی عراق دارای مزیت هستیم وتقریبا امکان فعالیت صادراتی در همه بخش های یاد شده را داریم.



 
 
مهمترین صنایع وارداتی عراق





 
 
صادرات از ایران
عراق همسایه غربی ایران با داشتن 32.5 میلیون نفر جمعیت و مساحت 438 هزار کیلومتر مربع از مهمترین شرکای تجاری منطقه برای ایران محسوب می شود. . با توجه با حوادث ده سال اخیر عراق مبدل به بزرگترین فرصت تجاری دنیا شده و این موقعیت برای  ایران بعنوان همسایه ای با کیلومترها مرز مشترک ارزشمند و حائز اهمیت است. نرخ رشد اقتصادی عراق در 2015، معادل 2.4+ بوده  ونرخ رشد  GDP این کشور 4/6_ محاسبه شده است. سهم بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات از GDP  به ترتیب 3.3 ، 64.5 و 32.2 درصد است.
صادرات ایران به عراق هم از نظر ارزشی و هم وزنی نسبت به مدت مشابه دو سال گذشته رشد را تجربه کرده است. انتظار می‌رفت با ممنوعیت صادرات سیمان به‌عنوان نخستین کالای صادراتی کشورمان به عراق، کاهش 10 درصدی صادرات را شاهد باشیم اما نه‌تنها این کاهش اتفاق نیفتاده، بلکه افزایش صادرات را نیز در این مدت داشته‌ایم. دلیل عمده کاهش واردات عراق به علت کاهش قیمت نفت، افزایش هزینه‌های دفاعی برای مقابله با داعش و جنگ داخلی بوده که بودجه عمرانی این کشور را با کاهش شدید مواجه کرده است.
این امر باعث شده مصرف‌کنندگان عراقی رغبت بیشتری به استفاده از کالای ایرانی از خود نشان دهند. همچنین از آنجا که رقبا امکان حضور مستقیم در بیشتر استان‌های عراق را از دست داده‌اند، از حضور شرکت‌های ایرانی استقبال بیشتری می‌شود. از سوی دیگر، چون راه برای ورود کشورهای حامی داعش به بازار عراق با موانعی مواجه شده، امنیت برای حضور شرکت‌های ایرانی در عراق بیشتر از قبل شده است. وی اضافه کرد: این موضوع به ویژه در استان‌های مذهبی جنوبی و استان‌های هم‌مرز با ایران که قرابت فرهنگی و مذهبی بیشتری با کشورمان دارند، بیشتر محسوس است.
پیشنهاد می شود تجار و صادرکنندگان ایرانی با حضور در بازار عراق از فرصت‌های به‌وجود آمده حداکثر استفاده را بکنند و با تشکیل کنسرسیوم و شرکت‌های مدیریت صادرات به ایجاد دفاتر فروش، ارائه خدمات پس از فروش، توزیع مویرگی کالاهای مصرفی، ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای و... اقدام کنند تا ماندگاری خود در بازار عراق را افزایش دهند.
 
مجوز های لازم برای صادرات به عراق
1. اخذ كارت بازرگاني معتبر به نام صادر كننده
2. اخذ مجوز صدور ( در صورتيكه براي صدور كالاي مورد نظر ،توسط وزات بازرگاني موافقت كلي اعلام نشد باشد) .
3. اخذگواهي بهداشت و قرنطينه ( دامي ، نباتي – حسب مورد )
4. گواهي استاندارد ( در صورتيكه كالا مشمول مقررات اجباري استاندارد صادراتي باشد) .
5. گواهي انرژي اتمي ( حسب مورد ) كه به اين مجوزها گواهي هاي مرسوم نيز گفته مي شود .
6. تهيه صورت عدل بندي( Packing List ) در صورتيكه كالا گوناگون باشد .
7. شناسنامه فرش ( فقط براي فرش دستباف )
 
وضعیت روابط تجاری ایران و عراق
خوشبختانه طی ۱۰ سال گذشته بعد از سقوط صدام حسین، همواره رابطه اقتصادی و ارتباط میان دو کشور مطلوب و رو به رشد بوده است. از جمله موارد انجام شده در این ارتباط:
 صادرات سالیانه بیش از ۲۵۰۰۰ تن کالاهای اساسی به عراق
 حجم مبادلات بیش از ۱۲ میلیارد دلار در سال
 حضور بیش از میلیون ها نفر ایرانی در عراق و حضور صدها هزار زائرین عراقی در ایران
 ساخت مجتمع های مسکونی و مدارس و مراکز درمانی و تونل و… از سوی ایرانی ها طی سالهای گذشته
 حضور صنایع خودروسازی سایپا و ایران خودرو در عراق که کاملا چشمگیر است.
 حضور صنایع غذایی و مصالح ساختمانی و موارد دیگر که قابل مشاهده است.
 لغو ویزای سیاسی و خدمت که در انتهای سال ۹۳ برای دو طرف تصویب شده است.
 حضور موثر ایرانیان و تولید کنندگان در نمایشگاه های عراق و کردستان عراق
 حضور دائمی هیئت های تجاری ایران در عراق
 حضور دائمی هیئت های تجاری عراقی در ایران
 برگزاری چندین نشست و همایش و امضای تفاهم نامه و تشکیل ستادهای مشترک سرمایه گذاری ایران و عراق
 حذف بازرسی و کنترل کالاهای ایرانی در مرز عراق و بازرسی در مبدا با همکاری استاندارد ایران که در سال ۱۳۹۳ محقق شده است.
قانون سرمایه گذاری مطلوب و قابل تامل در عراق که تسهیلات و تضمین های لازم به سرمایه گذاران ایرانی را فراهم آورده است و اقامت را آسان و ۱۰ سال معافیت از عوارض و مالیات برای سرمایه گذاران ایجاد کرده است.
با این اوصاف می توانیم بگوییم که رابطه اقتصادی و صنعتی و خدماتی ایران و عراق طی سالهای گذشته بسیار چشمگیر بوده است و در طی یکی دو سال گذشته نیز از آنجا که اهمیت این موضوع برای دولت و اقتصاد ایران بیش از پیش آشکار گشته، اهتمام به توسعه روابط از سوی طرف ایرانی قابل ستایش است. این موضوع در کنار همراهی و نیاز دولت و اقتصاد عراق به اقتصاد و صنعت و خدمات ایران، می تواند وضعیت مطلوبی برای آینده روابط اقتصادی فراهم آورد.
 
مبادلات تجاری عراق با ایران
روابط تجاری جمهوری اسلامی ایران با عراق طی سالهای اخیر از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است به‌طوریکه در حال حاضر عراق به عنوان یکی از بهترین بازارهای صادراتی کشورمان به حساب می‌آید. بر اساس نتایج حاصل از آمار مقدماتی گمرک ج. ا. ا. طی 4ماهه نخست سال 1396 (ارزش صادرات قطعی کالای غیر نفتی بدون احتساب میعانات گازی به عراق در حدود2052 میلیون دلار بوده است)، عراق به عنوان دومین  شریک بزرگ صادراتی ایران به شمار می‌رود. در روابط تجاری بین دو کشور تراز تجاری همواره به نفع ایران مثبت بوده است و رقم واردات ایران از عراق بسیار ناچیز می‌باشد.
نکته قابل توجه آنکه، هر چند روند صادرات ایران به عراق طی سالهای اخیر دارای رشد می باشد اما این بدان معنا نیست که ما در این زمینه خیلی خوب عمل کرده‌ایم، بلکه این کشور به شدت نیازمند به واردات کالاهای ضروری خود بوده و در حال حاضر با توجه شرایط سیاسی و امنیتی ، ایران سهل‌الوصول‌ترین بازار برای عراق جهت تامین مایحتاج مصرفی‌اش می‌باشد. باید توجه داشت که با افزایش امنیت و ثبات در عراق، ایران قطعا رقبای سختی را خواهد داشت.
با توجه به اینکه  کشور عراق  برای سالهای 2010-2014 قصد توسعه بخش های کشاورزی، نفت، برق، صنایع تبدیلی، حمل و نقل، ساخت و ساز، آموزش و پرورش را دارد، سرمایه گذاری دراین بخش ها نیز می تواند راهگشا باشد.
 
میزان صادرات ایران به عراق

 
 
روند صادرات ایران به عراق


 
 
آمار صادراتی رقبای ایران در عراق
 


 
 
صادرات عراق
ساختار و ترکیب صادرات عراق به جهان به گونه‌ای است که در حدود 97 درصد آن، مربوط به صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی می‌باشد، مابقی صادرات این کشور (در حدود 3 درصد) شامل کالاهایی از قبیل: محصولات کشاورزی، مواد غذایی، مواد معدنی (گوگرد)، محصولات شیمیایی و... می‌شود.
ارزش صادرات عراق 94 میلیارد دلار  است و اقلام مهم صادراتی عراق  نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی، مواد معدنی خام، حیوانات زنده، میوه، خرما و فرآورده‌های شیمیایی آلی و شرکای صادراتی آن هند 23.2%، امریکا  23.1%، ، چین 13.9% ، کره‌جنوبی 12.1%، ایتالیا 5.3%، ژاپن 5% می باشند.
عراق در سال 2006 معادل 425/30 میلیارد دلار صادرات داشته است.اقلام عمده صادراتی عراق شامل نفت و فرآورده های نفتی، مواد قیری، موم های معدنی، میوه های خوراکی و خرما می باشد.
فهرست اقلام مهم صادراتی این کشور به جهان و روند رشد آن، طی دوره 2003-2006 در جدول زیر نشان داده شده است.


 
نگاهی عمیق به ارقام جدول فوق نشان میدهد که میزان صادرات عراق که میزان صادرات عراق به ویژه در ده گروه کالایی عمده صادراتی، در سال های مختلف از روندی افزایشی برخوردار بوده است. به گونه ای که میزان صادرات این کشور در سال 2007 نسبت به سال 2003 با بیش از 239 درصد رشد همراه بوده است.
کشورهای جنوب شرق آسیا، اروپا، آمریکا و هند عمده کشورهای واردکننده کالا از عراق را تشکیل میدهند. مهم ترین مقاصد صادراتی عراق در سال 2006 در جدول زیر ارائه شده است.بیش از 40 درصد صادرات عراق به ایالات متحده آمریکا می باشد. بیش از 37 درصد از صادرات عراق نیز به چهار کشور هند،  ایتالیا، اسپانیا و کانادا انجام میشود. این پنج کشور به ترتیب مهم ترین مقاصد محصولات صادراتی عراق را تشکیل میدهند. جدول زیر مهم ترین کشورهای واردکننده کالا از عراق و سهم آن ها از صادرات این کشور در سال 2006 را نشان میدهد.